Definicja gospodarstwa domowego. Jak rozumieć to pojęcie?

W wielu sytuacjach można spotkać się z określeniem „gospodarstwo domowe”. Ten termin pojawia się szczególnie w bankach i przy zaciąganiu kredytów. Co jednak dokładnie oznacza określenie „gospodarstwo domowe”? Wyjaśniamy definicję i kwestie finansowe związane z takim gospodarstwem.

 

W nomenklaturze prawnej i naukowej gospodarstwa domowe postrzegane są jako podmioty gospodarcze, które dla każdego państwa mają znaczenie gospodarcze i społeczne. Nie należy jednak mylić gospodarstw domowych z gospodarstwami rolnymi, chociaż gospodarstwa domowe rolników są najliczniejsze spośród różnych typów gospodarstw (źródło: https://pdgr.urk.edu.pl/zasoby/98/2016_z4_a07.pdf). W naszym artykule koncentrujemy się jednak na ogólnej definicji gospodarstwa domowego, natomiast nie rozróżniamy tu poszczególnych ich typów. Do tego analizujemy gospodarstwa domowe w kontekście kwestii finansowych i kredytowych.

 

Gospodarstwo domowe – definicja

 

Warto zacząć od takiej kwestii jak gospodarstwo domowe i definicja prawna. Niby można się domyślać, co kryje się pod terminem „gospodarstwo domowe”, ale czy rzeczywiście to samo znajdziemy w oficjalnych dokumentach i ustawach?

 

Warto sprawdzić, jaką definicję stosuje Główny Urząd Statystyczny, który powołuje się na Ustawę z dnia 2 grudnia 1999 roku o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2002 roku (Dz. U. z 2000 r. poz. 1). Według GUS gospodarstwo domowe to „zespół osób zamieszkujących razem i wspólnie utrzymujących się. Osoby samotne utrzymujące się samodzielnie tworzą jednoosobowe gospodarstwa domowe”. Dalej w dokumentach GUS czytamy, że „gospodarstwa domowe wyodrębnia się spośród ludności zamieszkałej w mieszkaniach (bez obiektów zbiorowego zakwaterowania). Wśród gospodarstw domowych wyróżniamy jednoosobowe i wieloosobowe (2 i więcej osobowe), a także rodzinne i nierodzinne” (źródło: https://stat.gov.pl/metainformacje/slownik-pojec/pojecia-stosowane-w-statystyce-publicznej/103,pojecie.html). Warto dodać, że w nomenklaturze GUS funkcjonuje jeszcze określenie „głowa gospodarstwa domowego”. Jest nią „osoba, która całkowicie lub w przeważającej części dostarcza środków utrzymania danemu gospodarstwu domowemu” (źródło: https://stat.gov.pl/metainformacje/slownik-pojec/pojecia-stosowane-w-statystyce-publicznej/112,pojecie.html).

 

Gospodarstwa domowe postrzegane są jako podmioty gospodarcze, ale takie, które znacznie różnią się od przedsiębiorstw. Mało tego, to właśnie gospodarstwa domowe są najstarszą instytucję gospodarczą świata. Co ciekawe, pierwotnie termin „ekonomia” nie oznaczał wcale jednej z nauk społecznych, ale odnosił się właśnie do zasad prowadzenia gospodarstwa domowego. W takim właśnie kontekście był używany w starożytnej Grecji (źródło: https://pdgr.urk.edu.pl/zasoby/98/2016_z4_a07.pdf). 

 

Budżet gospodarstwa domowego – definicja

 

Z gospodarstwem domowym ściśle związana jest także kwestia budżetu gospodarstwa domowego. Znowu warto sięgnąć po definicję stosowaną przez Główny Urząd Statystyczny. Według niej budżet gospodarstwa domowego to „pieniężne i niepieniężne przychody i rozchody gospodarstwa domowego za dany okres” (źródło: https://stat.gov.pl/metainformacje/slownik-pojec/pojecia-stosowane-w-statystyce-publicznej/28,pojecie.html). W badaniach podkreśla się nawet, że najważniejsze kryterium, które uznaje określoną grupę osób za gospodarstwo domowe, to wspólnota majątku i właśnie budżetu.  

 

Gospodarstwa domowe w Polsce – najważniejsze informacje

 

Jak wygląda polskie gospodarstwo domowe? Znowu informacji dostarcza nam GUS. Według tej instytucji w 2020 roku mieliśmy ponad 13,5 mln gospodarstw domowych, w których przeciętna liczba osób to 2,82. Najwięcej było gospodarstw domowych jednorodzinnych, a na drugim miejscu uplasowały się gospodarstwa nierodzinne. Na dalszych pozycjach znalazły się dwurodzinne, trzyrodzinne i większe. W 2020 roku przeciętny miesięczny dochód rozporządzany na osobę w gospodarstwie domowym wynosił 1919,21 zł. Natomiast 5375,15 zł to przeciętny miesięczny dochód rozporządzany w polskich gospodarstwach domowych, a przeciętne miesięczne wydatki w 2020 roku gospodarstwa domowego ukształtowały się na poziomie 3387,69 zł (źródło: https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyczny-rzeczypospolitej-polskiej-2021,2,21.html).

 

Jak banki postrzegają gospodarstwo domowe?

 

Kwestia gospodarstwa domowego pojawia się zawsze przy zaciąganiu kredytu w banku. Do tego to określenie było także kluczowe, gdy przed laty ktoś chciał zaciągnąć kredyt preferencyjny na mieszkanie (np. Rodzina na Swoim, Mieszkanie dla Młodych). Jak banki postrzegają gospodarstwa domowe? One właśnie są przecież brane pod uwagę przy ustalaniu zdolności kredytowej kredytobiorcy. Na pewno jako jedno gospodarstwo domowe jest traktowane małżeństwo. W takim przypadku dochody są pomniejszane o wydatki prowadzenia tylko jednego gospodarstwa domowego. Jednak coraz więcej Polaków żyje w związkach nieformalnych. Co na to banki? Ich podejście bywa różne. Niektóre banki postrzegają takie pary jako jedno gospodarstwo domowe, inne – traktują je jako dwa odrębne gospodarstwa domowe. Łatwo się domyślić, że w drugim przypadku zdolność kredytowa będzie niższa. Takie podejście niezgodne jest nawet z Rekomendacją S Komisji Nadzoru Finansowego, gdzie definicja gospodarstwa domowego obejmuje także osoby stale mieszkające z kredytobiorcą, ale niebędące małżonkiem (pkt 15).

 

Gospodarstwo domowe to tak naprawdę osoby stale zamieszkujące razem bez względu na ich pokrewieństwo czy status cywilny. Niestety, różne instytucje stosują różne definicje gospodarstwa domowego, czego dobrym przykładem są banki. Wtedy te definicje nie zawsze są korzystne dla konsumenta i kredytobiorcy.